De kracht van de stilte. Geest en geschiedenis van de kartuizerorde

Tom GAENS & Jan DE GRAUWE, De kracht van de stilte. Geest & geschiedenis van de kartuizerorde. Leuven, Peeters, 2006. 24 x 16 cm, XI-153 p., (kleuren)ill. ISBN-10 90-429-1835-7 / ISBN-13 9789042918351.

Recensent: Krijn PANSTERS
Publicatie: Trajecta. Religie, cultuur en samenleving in de Nederlanden, 16 (2007), 76-77
Datum van plaatsing: 15.08.2007
Adres recensent: k.pansters@let.ru.nl

De "meest authentieke en eigenzinnige" orde van het westerse christendom, die van de kartuizers, oefent sinds jaar en dag een grote aantrekkingskracht uit. Maar waar vroeger de monniken in groten getale toestroomden naar het gemeenschappelijke leven (cenobitisme) in eenvoud en eenzaamheid (eremitisme), zijn nu nog maar enkele kartuizerkloosters bewoond. Na de Reformatie, de secularisering door Jozef II en de Franse Revolutie zijn het met name wetenschappers en (andere) leken die zich met de "perfecte beleving van de contemplatie" zijn gaan bezighouden. De eerste groep is tot op heden en met name de laatste vier decennia zeer actief, getuige ook het onlangs te Aggsbach (Oostenrijk) gehouden congres "Kartäuserforschung 1970-2006" en de stroom aan publicaties die in dezelfde periode in de reeks Analecta cartusiana verschenen is. De populaire interesse voor de kartuizers gaat wellicht nog verder terug dan de wetenschappelijke, maar kent de afgelopen jaren weer een opleving. Zo verscheen onlangs de indrukwekkende film Die große Stille over het leven in de Grande Chartreuse, het moederhuis van de orde te Grenoble. Verdere bewijzen zijn recente publicaties als An infinity of Little Hours. Five young men and their trial of faith in the Western World's most austere monastic Order van N. Klein Maguire (2006) of Een reis in stilte. Leven als Kartuizers van J. Reijnders (2006), en kartuizertentoonstellingen van recente datum (Zelem) en in de nabije toekomst (Roermond).

De kracht van de stilte bevindt zich op het snijvlak van wetenschap en populaire literatuur. De auteurs, Tom Gaens en Jan De Grauwe, staan beiden (mee) aan de wieg van de nieuwe werkgroep Cartusiana. Die brengt alle Belgische en Nederlandse onderzoekers samen die in diverse domeinen rond het kartuizererfgoed uit de Nederlanden werkzaam zijn. Cartusiana tracht wetenschappelijke ontsluiting van kartuizerarchivalia met publieke dienstverlening te combineren. De kracht van de stilte sluit daarbij aan, want het is een wetenschappelijk gefundeerd maar toegankelijk geschreven boekje. Het is bovendien een reflectie op het feit dat, naast een oudere generatie kartuizerkenners van hoog aanzien (De Grauwe), een nieuwe lichting ambitieuze onderzoekers (Gaens) haar opwachting maakt.

Het boek bestaat uit vier delen. Het eerste deel gaat in op het ontstaan en de ontwikkeling van de kartuizerorde. De stichter van de Chartreuse, Bruno van Keulen (± 1024-1101), zocht in Grenoble de woestenij op om daar met enkele medebroeders naar het model van de vroegchristelijke woestijnvaders te leven. Al snel groeide de groep en was er behoefte aan statuten. Die ontwikkelden zich vervolgens in verschillende fases, naarmate de orde door steeds meer nieuwe stichtingen uitgroeide. Deel twee gaat in op het leven in een kartuizerklooster. Bouw en inrichting van een klooster, het dagelijkse leven, organisatie en vorming, spiritualiteit en boeken: er is maar weinig veranderd ten opzichte van het middeleeuwse kartuizerbestaan. Deel drie geeft een geschiedenis van de kartuizers in de Nederlanden. Hoe hebben ze zich hier verspreid en hoe ontwikkelden de kloosters zich tot 1796 (het jaar waarin
de laatste twee Nederlandse kloosters na de Franse Revolutie en de Franse annexatie werden gesloten) en wat waren de ontwikkelingen in de laatste twee eeuwen, waarin het ideaal van eenzaamheid en stilte bleef voortleven in onze streken? In dit deel vindt men ook een monasticon met een beknopte geschiedenis van elk van de 22 Nederlandse kartuizerkloosters. Deel vier behandelt de kartuizerorde in onze tijd: huidige kloosters, aantallen bewoners en postulanten en hedendaagse problematiek. Het motto van de kartuizerorde "De wereld tuimelt, maar het kruis blijft overeind" heeft in deze woelige (geseculariseerde) tijden weinig van zijn gelding en glans verloren.

De kracht van de stilte is een mooi en evenwichtig boek met veel illustraties en een handzame bibliografie per hoofdstuk en is daarmee beslist geëigend voor een nadere kennismaking met die uiterst strenge, maar diep aantrekkelijke orde. De aantrekkelijkheid van het boek wordt nog vergroot door twee andere zaken: de prachtige, haast poëtische inleiding met een beknopte fenomenologie van de "stilte" en van de "kartuizers" en het oecumenisch aandoende perspectief waarin kartuizerwijsheden door het boek heen in een groter geheel van Arabische, oudtestamentische en modern letterkundige spreuken worden geplaatst.